Bánh gai, một món ăn truyền thống nổi tiếng ở Quảng Bình và đặc biệt là Lệ Thủy, mang trong mình những nét văn hóa độc đáo. Hiện nay, bánh gai Lệ Thủy được sản xuất quanh năm và đã trở thành một đặc sản mà du khách ưa chuộng làm quà khi đến Quảng Bình. Không chỉ là một món ăn, bánh gai còn mang ý nghĩa tinh thần sâu sắc, trở thành một biểu tượng văn hóa đầy ý nghĩa.

Đôi nét về Bánh gai Lệ Thuỷ

Như một lẽ tự nhiên, cũng chẳng ai nhớ rõ năm ra đời của bánh gai. Chỉ biết nó đã có từ rất lâu đời và được bắt nguồn từ vùng Đông Bắc Bộ. Ban đầu, bánh gai có hình tròn như quả chanh, không có lá bọc và chỉ được làm vào các dịp Tết hoặc giỗ chạp.

Món ngon này thường được thưởng thức như một món tráng miệng sau bữa ăn chính hoặc trong các buổi ăn nhẹ. Hiện nay, trong quá trình sản xuất bánh, nhiều gia đình vẫn duy trì những phương pháp truyền thống đặc trưng. Điều này đã tạo nên sự đặc biệt của thương hiệu bánh gai xứ Lệ: hương vị thơm ngon của lá gai tự nhiên, với màu sắc đen nhánh dân dã và sự độ mịn, mượt của bánh, cùng với việc trang trí bằng những hạt vừng nhấn nhá.

Có thể bạn quan tâm: Top các đặc sản Lệ Thủy ngon nức tiếng của người Quảng Bình

Nguyên liệu làm Bánh gai Lệ Thuỷ

Ở mỗi vùng, cách gói bánh và nguyên liệu làm bánh đều mang dấu ấn riêng, nhưng lá gai luôn là thành phần không thể thiếu. Đậu xanh, nếp, mật mía, dừa khô, dầu chuối, lá chuối khô,… tất cả là những nguyên liệu gần gũi, dễ tìm kiếm. Nhưng có lẽ không cái nào quan trọng bằng lá gai, chính nó tạo nên vị đặc trưng cho bánh.

Lá gai thường mọc tự nhiên ở rừng hoặc được trồng trong vườn. Khi sử dụng, lá gai mang lại cho bánh màu sắc xanh đen và hương vị đậm đà.

Nếp gạo, nguyên liệu khác không thể thiếu, cũng được chuẩn bị kỹ lưỡng để đảm bảo độ nhuyễn và dẻo.

Nhân bánh, không kém phần quan trọng, được làm từ đậu xanh, dừa, và đường, thêm chút quế và vani để tạo hương thơm đặc trưng.

Việc chọn mật “non” hoặc “già” để pha chế cũng là một bí mật quan trọng, phụ thuộc vào điều kiện thời tiết và kinh nghiệm của người thợ.

Hạt vừng, với vị đậm đà và tính dầu cao, không chỉ tạo cho bánh vị ngọt béo mà còn giúp bánh dễ bóc.

Gói bánh gai, không thể thiếu lá chuối, đặc biệt là loại lá chuối tiêu già, tạo ra hương thơm đặc trưng cho bánh và giữ cho bánh được lâu. Lá chuối được đệm lớp lớp để đảm bảo bánh giữ được hình dáng và hương vị.

Cách làm Bánh gai Lệ Thuỷ

Thoạt nhìn, nguyên liệu làm bánh gai có vẻ đơn giản, nhưng quá trình chế biến từ khâu chọn lựa nguyên liệu đến khi bánh thành phẩm lại vô cùng tinh tế và phức tạp. Mỗi bước đều đòi hỏi sự kiên nhẫn, tỉ mỉ và tay nghề điêu luyện của người thợ lành nghề. Thách thức lớn của người làm bánh nằm ở việc cân chỉnh tỷ lệ nguyên liệu, phụ liệu và kiểm soát thời gian đồ bánh một cách chính xác.

Giã lá gai

Lá gai có thể là lá tươi hoặc lá khô. Lá gai được tẩy gân, xé nhỏ, và đun sôi trong nước khoảng ba giờ. Sau đó, lá được vớt ra để ráo nước và vắt kiệt. Tiếp theo, chúng ta cho lá gai vào một cối đá và giã kỹ bằng chày gỗ.

Quá trình này đòi hỏi sự kỳ công, thậm chí có thể cần hai người cùng làm – một người giã và một người đảo lá cho đến khi chúng thành bột mịn. Đôi khi, trong quá trình giã, họ cũng có thể kết hợp giã cùng với gạo nếp, giúp cho quá trình trở nên kỹ lưỡng hơn.

Ngâm gạo và Xay bột

Làm bánh gai yêu cầu sử dụng gạo nếp chất lượng, không nên dùng gạo dự hay gạo tẻ. Gạo nếp được ngâm nước ấm qua đêm, sau đó được xay thành bột mịn bằng cối xay tay hoặc cối xay điện. Đậu xanh cũng được sử dụng làm nguyên liệu, sau khi được phơi khô, xay nhỏ và trộn với nước, đảo nhuyễn trước khi sử dụng.

Quá trình trộn bột lá gai giã nhỏ với mật rất quan trọng, sau đó bột được trộn với bột gạo nếp và giã kỹ lưỡng. Việc này quyết định chất lượng cuối cùng của bánh. Bột sau khi giã xong được đổ vào một chậu lớn, tạo ra một loại keo đặc màu đen bóng, được gọi là bột vỏ bánh.

Làm nhân bánh

Nhân của bánh gai thường được làm từ một hỗn hợp của đậu xanh, đường, dừa sau đó được trộn lẫn và nắm thành từng viên nhỏ để làm nhân cho bánh.

Gói lá

Quá trình gói bánh đòi hỏi sự tỉ mỉ và khéo léo. Nhân bánh được đặt vào giữa lớp bột và sau đó được bọc kín, sau đó bánh được lăn qua hạt vừng và gói lại bằng lá chuối khô.

Bánh gai cần được hơi nước cho đến khi chín. Một khi bánh đã chín, hơi bánh sẽ mang mùi thơm béo ngậy, là dấu hiệu rõ ràng cho thấy bánh đã sẵn sàng.

Bánh sau khi đánh vàng được vớt ra và để nguội trên rổ tre. Bánh nguội sau đó được lát nhỏ và bó lại thành từng bó để dễ dàng bảo quản.

Đặc sản bánh gai Lệ Thủy, không sử dụng chất bảo quản, thường chỉ giữ được khoảng 2 – 3 ngày ở nhiệt độ thông thường. Nếu bảo quản trong ngăn mát của tủ lạnh, thời gian này có thể kéo dài lên tới 5 ngày, và trong ngăn đá thậm chí có thể lên đến 10 ngày, trước khi hấp lại để ăn. Để thưởng thức hương vị tốt nhất, nên tiêu thụ trong vòng 2 ngày kể từ ngày sản xuất. Do thời gian bảo quản ngắn như vậy, việc mua làm quà cho các chuyến đi xa cần được cân nhắc kỹ lưỡng.

Bánh gai Lệ Thủy, hơn cả một món ăn ngon, là biểu tượng sâu sắc của văn hóa ẩm thực Quảng Bình. Từng chiếc bánh là tinh hoa của truyền thống và nghệ thuật ẩm thực địa phương, kết tinh từ sự tỉ mỉ trong từng bước chế biến và lựa chọn nguyên liệu. Bánh gai không chỉ là hương vị thơm ngon mà còn là tấm lòng, tâm hồn của người dân nơi đây, truyền tải qua từng chiếc bánh đến tay người thưởng thức. Đây là lý do vì sao bánh gai Lệ Thủy trở thành món quà văn hóa đặc sắc, thu hút du khách trong và ngoài nước tìm mua, mỗi lần thưởng thức đều là một trải nghiệm khắc sâu giá trị và phong phú của văn hóa Quảng Bình.